Başlangıçta birkaç bozuklukla sınırlı olan psikiyatri bilimi, artık çok geniş bir yelpazede yer alan birçok bozukluğun tanısı ve tedavisi ile ilgilenmektedir. Ayın konusu olarak seyrek olduğu düşünülen ve çok bilinmeyen bir ruhsal bozukluğu seçtim. Amacım, belki de sık karşılaşılan ancak bilinmediği için gözden kaçan bir ruhsal konusunda bilgi vermek ve psikiyatri biliminin kısıtlılığına ilişin yanlış düşünceleri değiştirmeye çalıştırmaktır.
Yapay bozuklukta hastalar psikolojik ya da bedensel belirtileri istemli olarak üretirler, taklit ederler ya da abartırlar. Gerçekte bir hastalık olmadığı halde hasta rolünü benimsiyor olma hastalığın nesnel tek belirtisidir. Hastalık taklidi yapılması için ekonomik kazanç, yasal sorumluluktan kaçma ya da daha iyi koşullar elde etme gibi amaçlar yoktur. Dikkat çekme ve duygusal doyum dışında bir neden bulunmaz. Çoğu hasta için hastaneye yatma temel hedeftir ve bazen de yaşam tarzıdır.
Yapay bozukluk belirtileri, ailenin dikkatini çekmek için küçük bir sıyrığı bile abartarak dile getiren çocuk davranışından, şiddetli bedensel belirtilerin taklit edilmesine kadar uzanan geniş bir yelpazeyi kaplamaktadır. Belirtiler önemli bedensel rahatsızlıklara neden olacak bazen de ölümle sonuçlanabilecek derecede şiddetli olabilir. Literatürde, kemik iltihabı oluşturma, ailede kansere yatkınlık olduğunu ileri sürerek koruyucu amaçlı gereksiz mastektomi yaptırma, eklem içi ya da damar yoluyla kendi kendine mikrobik ajanlar uygulama gibi ciddi sonuçları bulunan yapay bozukluk olguları bulunmaktadır. Sonu ölümle biten olguların seyrek olmadığı düşünülmektedir.
Belirtileri oluşturma yöntemleri şunlardır.
1. Hastalık uydurulur: Hasta kanser, hepatit ya da başka bir hastalık öyküsü verir. Aslında böyle bir hastalık olmamıştır.
2. Taklit edilir: Ağrılı bir hastalık ya da bayılma gibi durumlar varmış gibi davranılır.
3. Oluşturulur: Hasta kendi kendine enjeksiyon yaparak enfeksiyon, insülin kullanarak hipoglisemi oluşturur.
4. Ağırlaştırılabilir: Ameliyat yarasının sürekli tahriş edilerek iyileşmenin engellenmesi hastalığın ağırlaştırmasına örnek olarak verilebilir.
Yaşamı tehlikeye sokma ve gereksiz harcamalara yol açma gibi önemli sonuçları olmasına karşın yapay bozukluğun nedeni, yaygınlığı, seyri ve tedavisi konusunda bilinenler kısıtlıdır.
Yapay bozukluğun çeşitli alt tipleri vardır. Bazı olgularda bedensel bir hastalık oluşturulur ya da taklit edilir. Seyrek görülenler de dahil olmak üzere, her türlü belirti ortaya çıkabilir. Karın ağrısı, bulantı, kusma, kanlı dışkı, kanlı balgam, nefes darlığı, göğüs ağrısı, çarpıntı, baş dönmesi, bayılma, geçici beyin damar tıkanması, güçsüzlük, hipoglisemi, hipertiroidizm, renal kolik, kanlı idrar, yüksek ateş, idrar yolu enfeksiyonu, kanama, yara ve kesikler, anemi, kanama hastalıkları en sık karşılaşılan tablolardır. İdrara kan ya da dışkı bulaştırma, kanama hastalıklarını taklit için antikoagülan kullanma, hipoglisemi için insilün uygulama gibi davranış bozuklukları gösterebilirler. Bunun yanında Sistemik Lupus Eritamozis, Cushing Sendromu, Ülseratif Kolit, kanser, dış gebelik gibi özel hastalık belirtileri de üretilebilir. Hangi hastalığın taklit edileceği hastanın yeteneği ve hayal gücü ile ilişkilidir.
Bazıları hastalıklar konusunda şaşılacak derecede fazla bilgi sahibidirler. Tıbbi deyimleri ve ilaçları yakından tanırlar. Hastanede yatmak isteyen hastalar genellikle deneyimsiz personelle karşılaşma olasılığının yüksek olduğu gece ya da tatil günlerinde başvurmayı tercih ederler. Daha önce yatmadıklarını söylemelerine karşın hastane koşullarına bildik davranırlar, sağlık personeli ile kolayca yakınlık kurarlar. Bu hastalar çoğunlukla ameliyat olmak konusunda ısrarcıdırlar ve önceki ameliyatlara bağlı yapışıklıklardan şikayet ederler. Birçok operasyon geçirmiş olmaları nedeniyle bedenleri ameliyat izleriyle doludur ve hastaneye kabul edilmek için eski ameliyat izlerine gösterirler. Sıklıkla başta ağrı kesiciler olmak üzere bir ilaç uygulanmasını talep ederler. Narkotik ilaç uygulanmasını isteyenler özellikle ağrılı hastalıkları sergilerler. Hastaneye yatsalar bile bir şeyler istemeye ve zor hasta olmaya devam ederler. Hastalıkları ile ilişkili bulguları desteklemeyen her tetkik sonucu doktorları yetersizlikle suçlamalarına, dava etmekle tehdit etmelerine ve sıklıkla da hakaret etmelerine yol açabilir.
Bedensel belirtilerle kendini gösteren yapay bozukluğun, tipik bir örneği olan Munchausen Sendromunda tanı koymak göreceli olarak daha kolaydır. Belirtiler şiddetli olması ve kronik seyri nedeniyle tanı daha kolay olabilir. Hastaneye kabul edilmek ya da hastanede kalmak için fiziksel belirtiler sergilemek konusunda çok yetenekli olmak, Munchausen Sendromunun tipik özelliğidir. Hastalık öykülerini desteklemek için herhangi bir sisteme ait hastalık belirtilerini ustaca açıkça taklit ederler. Hastane tedavisi ya da tıbbi tedavi gerektiren hastalıkların çoğunu bilirler ve en deneyimli klinisyenleri bile aldatacak düzeyde, mükemmel hastalık öyküsü verirler. Çok seyahat ederler ve genellikle şehre yeni geldiklerini belirterek hastaneye başvururlar. Değişik isimler altında, değişik hastalıkları taklit ediyor olabilirler. Grandiyöz tutumlar sergilerler ve geçmişleri çok zengin olduklarına yönelik, abartılı hikayelerle doludur. Hastaların çoğu kendilerini şöhretli biri olarak tanıtırlar.
Örneğin erkekler kendilerini savaş kahramanı olarak gösterirler ve ameliyat yaralarını bir savaş ya da tehlikeli serüvenler sırasında oluşmuş izler olarak sunarlar. Bir miktar gerçek payı olan olaylar geniş ve renkli fantazilerle harmanlanır. Dinleyenin ilgisi anlatanı mutlu eder ve bu belirtinin artmasına neden olur. Öykü ya da belirtiler sadece gerçek olayların çarpıtılması değildir. Hastalar genellikle yaşamlarının diğer alanları ile ilişkili yanlış ve kafa karıştırıcı bilgiler verirler. Anne ya da babalarının öldüğünü söyleyerek sempati kazanmak isteyebilirler.
Bu hastaların sağlık sistemine maliyetleri büyük rakamlara ulaşabilir.
Yapay bozukluğun bir diğer tipinde psikolojik belirtiler ortaya konur. Yas belirtileri ve varsanılar en sık karşılaşılan tablolardır. Bazı olgular depresif belirtiler gösterir ve depresyonlarını genellikle yakın zamanda bir arkadaşlarının ya da akrabalarının gerçekte olmayan ölümü ile ilişkilendirirler. Yasını tuttukları kişi bir çocuk ya da genç biridir ve dramatik ve etkileyici bir ölüm öyküsü anlatırlar. Hasta ruhsal hastalık düşündürecek belirtiler oluşturmak amacıyla psikoaktif maddeler kullanıyor olabilir. Uyarıcılar kullanarak huzursuzluk ve uykusuzluk, hallusinojen kullanarak algı bozukluğu, hipnotik kullanarak aşırı uyku oluşturan hastalar vardır. Psikoaktif maddelerin çoklu kullanımı, hiç umulmadık klinik görünümlerin ortaya çıkmasına neden olabilir. Olağan tedavilerle bir gelişme sağlanamadığından öyküde yüksek doz psikotrop ilaç uygulanmış ya da elektrokonvulziv tedaviye başvurulmuş olabilir.
Yapay bozukluk hastaları başkalarından bilgi alınmasına ve daha önceki kayıtların elde edilmesine isteksizdirler. İlaç tedavisine uygunsuz dramatik yanıt verirler. Ziyaretçileri yoktur. Hastane kurallarına uymayarak dikkat çekme eğilimindedirler. Çoğu hasta kendi başına davransa da bazıları hastalık taklidi yapma konusunda arkadaş ya da akrabalarıyla işbirliği yapabilirler.
Bazı olgularda hem psikolojik hem fiziksel belirtiler aynı anda bulunur. Bunama, yas, tecavüze uğrama ve bayılmaya ilişkin belirtilerinin hepsini bir arada taklit ederek tedavi arayışında olan hastalar vardır.
Yapay bozukluğun bir diğer ilginç tipi de bakımverenin yapay bozukluğudur. Bakımverenin Yapay Bozukluğunda kişi bakımı altında olan kişilerde istemli olarak hastalık belirtileri oluşturur. Bu davranışın bir nedeni bakımverenin dolaylı da olsa hasta rolünü üstlenmesi, diğer nedeni ise hastanede yatan birinin olmasıyla bakım vermenin mutluluğunu yaşamaktır. Bunu yapan genellikle annedir ve çocuğunda bir takım hastalıklar oluşturarak kendi duygularına doyum aramaktadır. Tıbbi öykünün yanlış verilmesi, laboratuar örneklerinin karıştırılması, kayıtların değiştirilmesi ya da çocukta bir hastalık ya da yaralanmaya neden olma gibi yöntemler kullanılır. Kanama, epileptik bayılma, nefes durması, diyare, kusma, ateş, döküntü en sık oluşturulan hastalık belirtileridir.
Annenin henüz konuşamayan çocuğunun hasta olduğu konusunda tıp çalışanlarını aldatması bakımverenin yapay bozukluğunun en sık görülen şeklidir. Ancak bakımverenin baba, büyükanne, üvey anne ve bakıcı olabileceği gibi, bakım verilenin de eş, yaşlı anne-baba ya da bakım altındaki herhangi biri olması da mümkündür. Bakımveren görünüşte aşırı ilgilidir, sağlık personeli ile her açıdan bilgi alışverişinde bulunur, samimi ilişkiler kurar. Ebeveynlerinin yanında gerçekleşen nedensiz ani çocuk ölümlerinde bakımverenin yapay bozukluğundan şüphe duyulması gerektiğini önerenler vardır. Tanı koymak son derece güçtür.
devamı alttadır .
Yer imleri