Bipolar Affektif Bozukluğu Olan Hastalarda Uzun Dönem Lityum Kullaniminin Serum Prola

[Gümüş]

BİPOLAR AFFEKTİF BOZUKLUĞU OLAN HASTALARDA UZUN DÖNEM LİTYUM KULLANIMININ SERUM PROLAKTİN SEVİYELERİ ÜZERİNE ETKİSİ



Dr.Mustafa Baştürk1, Dr. Ertuğrul Eşel2, Dr. Yarkın Özcan2, Dr. Ali S. Gönül3



Lityum iyonu akut manik hastalığın tedavisinde, manik-depresif (bipolar) ve ünipolar depresif bozukluğun proflaksisinde, tedaviye dirençli depresif hastalığın tedavisinde, antidepresanlarla kombine edilerek yaygın bir şekilde kullanılır. Son yıllarda hem temel hem de klinik çalışmalarla uzamış lityum tedavisinin birçok metabolik, endokrin yan etki ve toksisiteyi beraberinde getirdiği gösterilmiştir. Lityum tedavisinin hipotroidi ve guatra, hiperkalsemiye, hiperparatroidizme, kortikoid sekresyon artışına ve gastrin salınımının inhibisyonuna sebep olduğu bildirilmiştir. Biz bu çalışmada ötimik bipolar erkek hastalarda uzun süreli lityum kullanımının prolaktin sekresyonu üzerine etkilerini araştırdık.
http://lokman.cu.edu.tr/psikiyatri/d...98/8(4)/10.htm

[Gümüş]

1-Psikiyatri Doçenti,2-Pikiyatri Uzmanı,3-Psikiyatri AsistanıErciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı,38039 KAYSERİ

Lityum tuzları yaygın kullanılmasına karşılık terapötik indeksi en dar psikotrop ilaçlardan birisi olup, yan etki ve toksisite açılarından dikkat edilmesi gerekmektedir. Lityumun pitüiter gonadal ekseni etkilediği bildirilmektedir (1). Deneysel çalışmalar lityumun serotonin (5-HT) fonksiyonları üzerine belirgin etkileri olduğunu ortaya koymuştur. Lityum bazı beyin bölgelerinde 5-HT salınımını arttırır, presinaptik 5-HT otoreseptörlerinin duyarlılığını azaltır (2). İnsan çalışmaları özellikle kısa dönem kullanımda lityumun 5-HT fonksiyonlarını arttırdığını ortaya koymaktadır (2). Pek çok çalışma kısa süreli lityum kullanımının 5-HT prekürsörü L-triptofana (LTP) iv verilmesini takiben PRL salınımının arttığını ortaya koymuştur(2,3,4,5). L-triptofana PRL cevabının lityumun beyin 5-HT traktüslerine etkisi sonucunda olduğu ve bu etkinin muhtemelen post-sinaptik 5-HT1 reseptörlerini de kapsadığı bildirilmektedir (2,4). LTP ile elde edilen bu sonuçlara karşın Power ve ark. 5-HT salınımını sağlayıcı ajan d-fenfluramin ile yaptıkları çalışmalarda lityum tedavisi ile sağlıklı gönüllülerde d-fenfluramin’e PRL cevabında artma bulmamışlardır (3). Ancak Aulakh ve ark. fenfluramin ile artmış PRL salınımını tespit etmişlerdir (6). Hem fenfluramin hem de klomipramin ile yapılan çalışmalarda çelişkili sonuçlar vardır. Lityumun LPT’a PRL cevabını artırmasının başka muhtemel açıklamaları da olabilir. Örneğin hayvan çalışmaları; lityumun LTP’nın 5-HT nöronlarına transportunu artırarak, 5-HT sentezi için iv LPT mevcudiyetini artırdığı göstermiştir (2). Bir diğer açıklama; dopamin prolaktin salınımını kontrol eden majör transimitter olduğu için lityumun LTP’a PRL cevabını artırabileceği şeklinde yapılabilir (2, 3).







YÖNTEM

Çalışma materyalini DSM IV teşhis kriterlerini karşılayan 20 ötimik ve lityum tedavisi almakta olan bipolar erkek hasta (yaş ort±SD: 32.15±8.2) çalışma grubunu, 10 sağlıklı erkek kontrol grubu oluşturdu. Hastalar uzun süredir (ort±SD: 3.41±1.72 yıl) lityum kullanmakta idi. Çalışmaya katılan kişilerin hiçbirisinde fizik hastalık ve asgari üç haftadır Li dışında ilaç kullanımı mevcut değildi. Tüm şahıslardan yazılı izin ve yerel etik komiteden onay alındı.

Kan örnekleri sabahleyin 07-08 arasında aç karnına ve lityum alanlarda son dozdan 12 saat sonra alındı. Prolaktin seviyesi DSL-4500 IRMA yöntemi ile saptandı.

Sonuçlar ANOVA istatistiki analizi ile değerlendirildi.



BULGULAR



Tablo I’de görüldüğü gibi hasta ve kontrol grupları arasında yaş bakımından önemli bir fark yoktu. Hasta grubunda Li seviyeleri ort±SD: 0.64±0.20 idi. Lityum kullanma süresi ort±SD: 3.41±1.72, hastalık süresi ort±SD: 5.60±3.20 idi. Prolaktin değerleri incelendiğinde lityum grubunda ort±SD: 5.72±1.21, kontrol grubunda ort±SD:7.64±5.32 idi. Serum prolaktin seviyeleri gruplar arasında anlamlı farklılık göstermiyordu.



TARTIŞMA

Mani ve depresyonu kapsayan bipolar bozukluklarda; dopaminerjik sistemin imbalansının mevcudiyeti ve pituiter prolaktin sekresyonunun major regülatörünün de dopaminerjik transmisyon olması nedeniyle prolaktin sirkülasyon ölçümleri ilgi odağı olup mani ve depresyonda prolaktin seviyelerinde değişiklikler bildirilmiştir (1,9). Ancak affektif hastalıklardaki mizaç değişikliklerinin tipi ile prolaktin ilişkisi oldukça komplekstir (9). Lityum kullanımının bazal PRL seviyelerinde azalma oluşturduğunu ortaya koyan ve koymayan çalışmalar mevcuttur (7).

Kısa süreli lityum kullanımının pre-sinaptik veya post-sinaptik 5-HT1A reseptörlerinin duyarlılığında değişiklik oluşturup 5-HT etkinliğini artırarak PRL salınımını artırdığını ortaya koyan hipoteze karşın Walsh ve ark. çalışmalarındaki bulguların bu hipotezi desteklemediğini bildirmektedirler (5). Nitekim Banerji ve ark. ratlarda iki gün süre ile lityum klorit enjeksiyonu yapılarak plazma PRL seviyelerinde herhangi bir anlamlı değişiklik tespit etmediklerini bildirmişlerdir (1). Bizim çalışmamız; uzun süreli lityum kullanımının PRL seviyelerinde kontrol grubuna göre düşük fakat istatistiki yönden anlamlı olmayan değerler ortaya koydu. Bu sonuç uzun süreli lityum kullanımının kompansatuar mekanizmalarının devreye girmesi sonucu 5-HT transmisyonunda sağlanan stabilizasyon ile izah edilebirse de benzer sonuçları bulmayan çalışmalar da vardır.

Banerji ve ark. ratlarda uzun süreli lityum kullanımının plazma PRL seviyelerinde düşme bulduklarını bildirmişlerdir (1). Aulakh ve ark. kısa ve uzun dönem lityum kullanımı ile PRL bazal seviyelerinde farklılık bulmamışlardır (10). Bu farklı sonuçların bulunmasının farklı 5-HT reseptör alt tiplerinin farklı nöroendokrin fonksiyonlarla ilişkili olması, şahıslar arasında ve aynı şahısta zamanla geniş farklılıklar göstermesi veya PRL’in diurnal ritminin serotonerjik etki ile bozulmasına (7, 9, 12) bağlı olabilir.

Sonuç olarak biz çalışmamızda uzun süreli lityum kullanımının PRL salınımında normale göre anlamlı değişiklik göstermediğini tespit ettik. Ancak hem kısa hem de uzun süreli lityum kullanımının PRL seviyeleri üzerine etkisi ile ilgili çalışmalarda çelişkili sonuçlar ortaya konmuştur. Bu konuda kesin sonuçlara ulaşılabilmesi için başka çalışmalara ihtiyaç vardır.