Kleptomani, ihtiyacı olmadığı, hemen kullanmayacağı halde ve maddi değer elde etmek amacıyla satma düşüncesi olmadan bir takım nesneleri izinsiz olarak alarak, onlara sahip olma şeklinde ortaya çıkan bir dürtü kontrol bozukluğudur. Kleptomani hastalarının eylemi ”çalma” olarak nitelenebilir ama onlar asla ”hırsız” değildirler.
Bazı kişilerin, aslında satın alabilecek yeterli maddi birikime sahip olduğu halde izinsizce bir malı aldıkları ve belirli biçimlerde bu davranışı tekrarladıkları gözlenmiştir. Bu davranış daha önceden düşünülmemiş ve planlanmamış olup, aniden gerçekleştirilir. Birinden intikam alma amacı da güdülmemiştir. Üstelik birey, bu davranışın yanlış ve uygunsuz olduğunun da bilincindedir. Kişiler bu davranışı gerçekleştirmek için başkalarından yardım istemezler. Tarihte Fransa Kralı IV. Henry ve Sardunya Kralı Victor’un da bu özelliklere sahip olduğu bilinmektedir.
Rahatsızlığın çocukluk yaşlarında başladığı belirlenmiştir. Kişi bu davranışı gerçekleştirmeden önce, yoğun bir gerilim hisseder. Bu davranışın hemen sonrasında ise mutluluk, rahatlama ve büyüklük hissi içine girer.
Rahatsızlık hakkında yapılan çalışmaların azlığı, bu durumların kişiler tarafından gizlenmesi ve kleptomanların sağlık hizmeti veren kurumlardan çok, adli makamlara sevk edilmeleri nedeniyle gerçek sıklığı tam olarak bilinemese de 1.000 kişinin 6’sında kleptomaniye rastlandığı saptanmıştır. Yakalanan dükkan hırsızlarının % 5-25 inde kleptomani vardır.
Hastaların genel özellikleri
Kadınlarda erkeklere göre yaklaşık 4 kat daha sık görülmektedir. Cinsiyetler arasındaki oranın bu kadar yüksek olmasının bir nedeni de erkeklerin böyle bir durumda çoğunlukla hastaneler yerine cezaevlerine gönderilmeleri olabilir. Kadınlarda ortalama olarak 30-35; erkeklerde 50-55 yaşlarında daha sık görülmektedir. Hem erkek hem de kadınlarda diğer dürtü kontrol bozuklukları da rahatsızlığa eşlik edebilir. Erkeklerde daha çok piromani (dürtüsel olarak ateş yakıp, yangın çıkarma) ve hastalık derecesinde kumar oynama ve tekrarlayıcı patlayıcı davranım bozukluğu ile bir arada seyreden kleptomani, kadınlarda trikotilomani (dürtüsel olarak saç ve vücut tüylerini yolma hastalığı) ile beraber bulunabilmektedir. Rahatsızlık sosyo-ekonomik düzey ile doğrudan ilişkili olmayıp bu durumdaki kişinin sosyo-kültürel düzeyi yüksek de olabilmektedir. Kişiler bu davranışlarına engel olabilmek için sosyal hayatlarını kısıtlayabilir ve çevrelerinden uzaklaşabilir, alışveriş yapmamaya çalışabilirler.
Hastalığa neden olabilecek
etmenler
Çocukluk döneminde yaşanan olumsuz koşullar sonucu gelişen kayıp yaşantıları, önemli etkenler arasındadır. Kleptomanik davranışlar bu yaşantıların etkisini gidermeye yöneliktir. Kleptomaninin, bilinçaltındaki bu anıların kişiyi zorlaması ile oluştuğu düşünülmektedir; çocukluk döneminde aile hayatlarının oldukça travmatik ve sorunlu olduğu saptanmıştır. Kleptomaninin narsisistik (kendine olan sevgi, ilgi ve destekler) kırılmaların ve özgüven yaralanmalarının sonucu olarak ortaya çıktığı da düşünülmektedir. Kişinin özsaygısı ve değerliliğine yönelik yapılan saldırılar, ilerleyen dönemlerde kişinin olgun bir benlik yapısı geliştirmesine engel olur ve bu tür davranışlara zemin hazırlar.
Kleptomani eylemleri bir kayıp yaşantısını izleyerek de gelişebilmektedir. Bu duruma kadınlarda çocuklarının büyüyüp evden uzaklaşması; erkeklerde ise andropoz döneminde rastlanabilir. Kadınlarda gerilimin arttığı adet dönemleri ve hamilelik dönemlerinde de bu tür eylemler artmaktadır. Özellikle bizim toplumumuzda hamile kadınlarda, başkasının evinde misafir iken, yiyecek maddelerine karşı olan bu davranış ilgi çekicidir.
Kleptomaninin cinsellikle
bağlantısı
Bu tür davranışlarda odaklanılan maddeler, kişi için cinsel bir anlam da taşımaktadır. Çok etkileyici bir parfüm ya da kişi için cinsel anlam ifade eden bir kitap, kolayca çanta ya da elbise içine girebilmektedir. Bu kişilerde sıklıkla cinsellikle ilgili sorunlara da rastlanabilmektedir. Çeşitli psikiyatristlere göre çocukta 3-5 yaş arasında gözlenen ve Freud tarafından ”fallik dönem” olarak adlandırılan, çocuğun cinsel organlara yönelik ilgi ve hareketlerinde artışın olduğu dönemlerde karşılaşılan sorunlarla kleptomaninin ilişkisi vardır.
Freud’un ruhsal yapı modeline göre, kişide doğuştan geldiği düşünülen ve her an istediği herşeyi fütursuzca yaparak haz almayı hedefleyen altbenlik (id); anne-baba, öğretmen vb. otorite konumundaki kişilerin ahlak anlayışlarının etkisi ile oluşan, diğer bir deyişle ”hiçbir yerde ve asla” şeklinde hareket eden kişinin topluma uyumu için kişinin istek ve eylemlerine sınır koyan üstbenlik (superego); ve bunların ikisi arasındaki dengeyi sağlayan asıl uygulayıcı güç olan benlik (ego) arasında düzenli bir danışma ve uzlaşma olmalıdır. Kleptomani davranışları gösteren kişilerde bu düzenli işleyişin bozulduğu ve üstbenliğin etkisini çok arttırarak, acımasızlaştığı; kişinin kendisini suçlamak, cezalandırmak, küçük durumlara düşürmek için bu tür hırsızlık eylemlerine giriştiği düşünülmektedir.
Kleptomani, kişide varolan obsesif kompulsif bozukluk (saplantı-zorlantı bozukluğu) ve depresif bozuklukların farklı bir görünümü de olabilir. Kleptomanik davranışlar ile kişi, kendisini geçici olarak iyi hissederek, kaygısını ve ruhsal çökkünlüğünü azaltmayı hedefler. Bununla birlikte bu dürtüsel eylemlerin artarak devam etmesi ve oluşturduğu bu rahatlama, buzdağının (sorunların) üstünü yoketmekle aynı anlama gelmektedir.
Kleptomanin eşlik ettiği psikiyatrik bozukluklar arasında dissosiyatif bozukluklar, duygudurum bozuklukları ve yeme bozuklukları da sayılabilir.
Bu rahatsızlık başka bedensel hastalıkların sonucu da görülebilmektedir. Bunlar arasında epilepsi (sara), beyin atrofisinin görüldüğü durumlar ve demans (bunama), bazı ilaç tedavilerinin yan etkileri ve bazı tümörler sayılabilir.
Tedavi yöntemleri
Kişinin geçmişi ve şu anı ile ilgili zedeleyici olayların saptanarak, bunlara yönelik uygun düşünce şemaları geliştirilmesi ve toplumsal ilişkilerdeki uygunsuz savunma mekanizmalarının değiştirilmesini hedefleyen terapiler, dürtüsel hareketleri ve kaygı durumunu azaltmaya yönelik ilaç tedavileri ve gerekirse hipnoz ile başarılı sonuçlar alınmaktadır.
http://www.pedam.com
Yer imleri