şizofreni

[9 ŞUBAT]

"Kişinin alışılagelmiş algılama ve yorumlama biçimlerine yabancılaşarak kendine özgü bir içekapanım dünyasına çekildiği bir ruhsal bozukluktur. Şizofreni kelimesi “zihin bölünmesi” anlamına gelmekle birlikte günümüzde bu tanımlama kullanılmamaktadır...

TARİHÇE
“Dementia praecox” kavramını ilk kullanan, belçikalı psikiyatrist Morel’dir.
1871 yılında Hecker hebefreni ve 1874’de Kahlaum katatoniyi tanımlamışlar, daha sonra 1896’da Emin Kraepelin bu iki klinik tabloya paranoid ve basit tipleri de eklemiştir.

Klinik görünümlerin ötesine geçerek, söz konusu bozukluğa eşlik eden zihinsel süreçleri tanımlayan ilk araştırmacıysa Eugen Bleuler’dir. Bleuler, zihin yarılması anlamına gelen “schizo-phrenia” teriminin kullanılmasını önermiş ve şizofreninin dört temel belirtisi olduğunu ileri sürmüştür. Bunlar otizm, ambivalans, çağrışım bozukluğu ve anormal duygulanımdır.

1980’li yıllarla birlikte iki önemli gelişme oldu. Bunlardan ilki DSM-111’ün yayımlanması ve Amerikan psikiyatri birliğinin Şizofreni tanısı konusunda yeni bir yaklaşım benimsemesiydi. Amerikan psikiyatrisinde şizofreniye eşlik eden zihinsel süreçler konusundaki tartışmalı çıkarımlar ve düşünce bozukluğu, otizm, ambivalans gibi bulanık tanımlar tanı ölçütleri dışında bırakılırken, tanımlayıcı düzeyle sınırlı bir şizofreni kavramı yeniden ön plana çıkarılmıştır.

“Bu geniş katagori düşümce, duygu durum ve davranışlarda olan bozuklukları içerir. Düşünce bozukluklareı kavramsallaştırma düzeyindeki değişiklikler sonucu gerçeğin yanlış yorumu ve bazan da sanrı ve varsanılarla ortaya çıkar. Bu tür belirtiler kişiyipsikolojhik zedelenmeden korumaktadır. Eşlik eden duygu durm değişiklikleri, ambivalans (karşıt değerli) yetersiz veya uygun olmayan duygusal tepkiyi ve diğer kişilere empati eksiklişğini içerir. Davranış içe kapanık, acayip veya gerilemiş olabilir. Düşünce bozukluğu özelliği, şizofreniyi duygudurum bozukluğunun temel belirti olduğu afektif bozukluklardan ayırır. Paranoid durumlar, şizofreniden gerçeğin ancak bir bölümünün saptırılması ve diğer psikotik belirtilerin yokluğuyla farklılık gösterirler. (Amerikan Psikiyatri Derneği, 1968 sayfa 33)”

ETİYOLOJİ

Şizofreni 15-35 yaşları arasında ortaya çıkar. Toplumda ortalama yüz kişiden birinde görülür. 40 yaşından sonra nadiren rastlanmaktadır. Kadın ve erkekte eşit oranda görülür. Alt sınıflarda daha yüksek oranda rastlanmaktadır.

GENETİK

Şizofrenide kalıtımın rolü vardır. Babada ya da annede şizofreni varsa çocukta olma oranı %10-12 ‘dir , yani onda bir ihtimaldir. Eğer uzak akrabalarda şizofreni varsa çocukta şizofreni görülme oranı yirmide bir ihtimale kadar düşer.

Şizofreninin olası nedenleri arasında viral infeksiyonlara da yer verilmektedir. Sifilizde ve sistemik lupus gibi otoimmün hastalıkllarda şizofreni benzeri tabloların görülmesi, virusların beyni iki şekilde etkileyebileceğini düşündürmektedir. Birinci olasılık dolaysız bir sinir sistemi infeksiyonudur. İkinci olasılık ise vücudun viral infeksiyona yanıt olarak ürettiği antikorların sinir sistemini etkilemesidir.

BİYOLOJİK

Biyokimyasal laboratuvar bulguları, şizofrenik hastaların beyin biyokimyasında, belirli alanlarda değişme ya da bozulmalar olduğunu göstermektedir. Bunlardan en önemlisi, “dopamin varsayımı”dır. Dopamin, bir sinirsel ileti maddesidir. Bu varsayıma göre, şizofrenide, dopamin etkinliğinin artması söz konusudur. Amfetamin, kokain gibi uyuşturucu maddelerin de dopaminerjik aktiviteyi artırdığı bilinmektedir. Gene bu maddelerin şizofreni ya da benzer görünümlü hastalıklara yol açtığı da bilinmektedir. Özetle söylemek gerekirse, şizofrenik hastalarda dopaminerjik aktivitede artma vardır. Dopaminerjik aktiviteyi artıran bazı maddeler de şizofreni benzeri durumlar ortaya çıkarmaktadır. Ancak, her şizofrenide, dopamin aktivitesi artması görülmemektedir. Bu demektir ki, şizofreniyi dopamin varsayımı ile her zaman açıklayamayız; ve onun için varsayım diyoruz. Dopamin varsayımı yanında, “norepinefrin varsayımı”, “GABA varsayımı”, “serotonin varsayımı” söz konusudur. Bu varsayımlar da her şizofreniye uygunluk göstermemektedir.
Biyolojik bulgular, aynı zamanda şu soruyu akla getirmektedir. Şizofrenik hastalarda saptanan beyin biyokimyasına ilişkin bulgular, şizofreninin nedeni midir yoksa, şizofreninin bir laboratuvar bulgusu mudur? Başka deyişle, şizofrenide neden bu biyokimyasal değişmeler olmaktadır. Sebep-sonuç ilşkisi temelinde bu konu aydınlanmış değildir.

PSİKOSOSYAL VE ÇEVRESEL

Kişi için önemli olan yaşam olaylarının, şizofreniyi ortaya çıkardığı bilindiği gibi, hastalığı alevlendirdiği ya da nükse yol açtığı bilinmektedir. Yakın ölümleri, felaketler, evlenme, erkeklerde askerlik, iş sorunları, kişi için önemli yaşam olayı olabilir. Ancak gene belirtilmelidir ki bu tür çevresel faktörler, tek başına hastalığa neden olmaktan çok, kalıtımsal yatkınlık, biyolojik etkenler gibi nedenlere eklendiğinde hastalık ortaya çıkmaktadır. Çevresel etkenler, hastalığın nedeni olmaktan çok, hastalığın ortaya çıkışına katkıda bulunan, tetiği çeken etkenler olmaktadır. Başka bir ifadeyle, kişi şizofreniye, kalıtımsal ve/veya biyolojik olarak yatkınsa, yaşamının bir döneminde, çevresel etkenler hastalık için tetiği çekivermektedir. Konunun diğer yanı, çevresel etkenlerin hastalığa neden olmaktan çok belirtilerin oluşmasında etkili olduğunun görülmesidir. Mesela, ülkemizdeki darbe dönemlerinde “beni asacaklar, takip ediyorlar” türünden hezeyanlar artmaktadır.

Bunların dışında gebelik ve doğum sırasında bebeğin oksijensiz kalmasına yol açan durumların şizofreni riskini artırdığı düşünülmektedir. Şizofrenide etkilenmiş olduğu düşünülen limbik sistem, serebral korteks ve bazal gangliyonların oksijensiz kalmaya en duyarlı beyin bölgelri arasında yer almaları bu görüşü güçlendirmektedir.

KLİNİK BELİRTİLER

Şizofreni, akut belirtilerle başlayabildiği gibi, yavaş ve sinsi bir biçimde başlayabilir. Sinsi başlangıçta, çevreye karşı ilginin azalması, aldırmazlık, toplumdan kaçma, sık aynaya bakmayla kendini belli eden kendi bedeni ile aşırı ilgi, garip ilgiler, metafizik uğraşlar söz konusudur. Bu dönemde hasta adayı genellikle genç yaşta olduğundan “karasevdaya tutuldu”, “topluma küstü” vb. biçiminde yorumlara gidilir. Bazen depresyon belirtileriyle ya da başka ruhsal hastalıklara benzer belirtilerle başlayabilir. Özellikle delikanlılık çağında, her türlü ruhsal rahatsızlığın başlangıcında, şizofreni de akıldan uzak tutulmamalıdır.

GENEL GÖRÜNÜM VE DAVRANIŞ:

Toplumsal ve kültürel kalıpların dışında, alışılmadık yada mantıksız görünürler. Giyinişleri gelişigüzel, uygunsuz ve zevksizdir. Yineleyici hareketler ya da ritüeller geliştirebilirler. Hastaların görünümünde bilgisizlik, donukluk, çekingenlik, dış görünüşüne aldırmazlık dikkati çeker. Ağır tiplerinde, dağınıklık, pasaklılık, kirlilik öne çıkar. Psikomotor davranışta değişmeler görülür. Aşırı bedensel-ruhsal huzursuzluk, garip yüz göz hareketleri, garip beden duruşları, acaip tekrarlamalar bunlar arasındadır.

DÜŞÜNCE VE KONUŞMA

Şizofrenide görünen düşünce bozuklukları, düşünce süreci ve düşünce içeriği bozuklukları şeklinde değerlendirilebilir.

Düşünce Süreci Bozukluğu: Konuşma ve Konuşmanın içeriği yoksullaşmıştır. Spontan konuşma miktarı kısıtlıdır. Yanıtlar yeterince uzun olmalarına karşın taşıdıkları bilgi miktarı azdır. Basınçlı konuşma, raydan çıkma (fikir uçuşması) enkoherans (sözcük salatası) mantıksızlık, klang çağrışım (anlamlı kavramsal ilişkilerden çok seslerin yönlendirdiği konuşma biçimi) parafazi (söscük yakıştırma), perseverasyon (sözcük, fikir ya da konuların ısrarlı şekilde yinelenmesi) görülür.

Düşünce içeriği bozukluğu: Sanrı düşünce içeriğinin en belirgin bozukluğudur.
Kötülük görme sanrıları
Kıskançlık sanrıları
Günahkarlık ya da suçluluk sanrıları
Büyüklük sanrıları
Dinsel sanrılar
Somatik sanrılar
Referans fikirleri ve sanrıları
Kontrol edilme sanrıları
Zihin okunması sanrıları
Düşünce sokulması ve düşünce çıkarılması gibi.

ALGILAMA

Şizofrenide görülen algı bozuklukları var sanı ve yanılsamadır. Beş duyudan herhangi biriyle ilişkili olabilir. En sık etkilenen işitme duyusudur. İşitme varsanıları, yorum yapan sesler, tartışan sesler, somatik ya da dokunsal varsanılar, koku varsanıları, görsel varsanıları.

DUYGULANIM

Duygulanımda düzleşme ya da küntleşme söz konusudur. Ayrıca uygunsuz duygulanım, zevk almama ve toplumsal çekilme görülür.

AMBİVALANS VE OTİZM

Ambivalans (iki değerlilik) : bir nesne ya da duruma karşı olumlu ve olumsuz duyguların bir arada bulunmasıdır.

Otizm: kişinin dış dünya ile bağlantısının ileri derecede bir içe kapanma durumudur.

TEDAVİSİ

Şizofrenide Tedavi Amaçları :
Alevlenme dönemlerini önlemek
Alevlenme dönemlerini erken fark edip ayaktan tedavi etmek
Alevlenme dönemi yatıştıktan sonra hastalığa bağlı yetiyitimini en aza indirmek
Hastanın sorunlarla başa çıkma kapasitesini artırmak

http://www.psikoloji.gen.tr