Paradoksik (çelişik) niyet

[Darknesss]

Frankl, paradoksik niyeti 1929' dan beri kullanmaktadır. Ancak bu tekniğin terimsel tanımını 1939'da yayınlamıştır. Daha sonra bu teknik geliştirilerek bir metodolojiye dönüştürülmüş ve logoterapi sistemiyle bütünleştirilmiştir. O günden bu yana giderek artan çalışmalar, paradoksik niyetin obsesif-kompülsif ve fobik olaylarda etkili bir psikoterapi tekniği olduğunu göstermiştir (Frankl, 1998). Çelişik niyet adı verilen logoterapi tekniği, korkunun, korkulan şeyi yarattığı ve aşırı niyetin, arzulanan şeyi imkansızlaştırdığı gerçeğine dayanmaktadır. (Bir şeyden ne kadar kaçınırsanız o kadar onun etkisinde kalırsınız; o kaçınmak istediğiniz şeyi ne kadar arzularsanız o kadar da ondan uzaklaşmış olursunuz). "Diyelim ki, hıçkırığa yakalandınız. Hıçkırmaya devam etmeye çalışırsanız, hıçkırık ortadan kalkacaktır!" Paradoksik niyet: Belli bir semptom, bireyde tekrar ortaya çıkabileceği konusunda bir beklenti yaratır. Bir semptom fobiyi uyandırır, karşılık olarak fobi semptomu kamçılar ve semptomun yeniden ortaya çıkması fobiyi pekiştirir. Kısır döngü oluşur. Korkunun bir nesnesi de korkunun kendisidir, danışanlar sık sık "kaygı konusunda kaygıdan" söz ederler. Korku korkusu bir çok durumda danışanın kaygı nöbetlerinin potansiyel sonuçlarından duyduğu korkudan kaynaklanmaktadır. Birey bu kaygılar nedeniyle düşmekten, bayılmaktan ya da kalp krizi geçirmekten korkmaktadır. Korku korkusuna yönelik temel tepki korkudan kaçmaktır. Birey kaygısını alevlendiren durumlardan kaçınmaya başlar, yani korkusundan kaçar. Kaygı nevrozlarının başlangıç noktası budur. Fobiler kaygının yükseldiği durumlardan kaçma çabasından kaynaklanmakta olup, fobinin devamını sağlayan şey de, kaçınma yoluyla kaygıyı azaltma mekanizmasıdır. Korku korkusuna tepki olarak korkudan kaçış, fobik yapıyı oluşturmaktadır.

Fobik bozuklukta bireyin korku korkusunu sergilemesine karşılık, obsesif-kompülsif birey kendinden korkmakta, yani intihar edebileceğinden ya da cinayet işleyebileceğinden korkmaktadır. Çünkü bunlar düşünce düzeyinde saplantı haline gelmiştir. Obsesif kompülsif birey, obsesyon ve kompülsiyonlarına karşı mücadele etmektedir. Ne kadar çok mücadele ederse obsesyon ve kompülsiyonlar da o kadar çok güçlenmektedir. Baskı, karşıt bir baskı yaratmakta, bu karşıt baskı da tekrar baskıyı artırmakta ve bir kısır döngü ve bir geri-besleme mekanizması oluşmaktadır. ****Bu geri-besleme mekanizması nasıl kırılabilir ve korkular nasıl ortadan kaldırılabilir? İşte paradoksik (çelişik) niyet tekniğinin işlevi burada ortaya çıkmaktadır. Danışan fobik belirtiler sergiliyor ise korktuğu şeyi yapmaya, obsesif-kompulsif belirtiler sergiliyor ise korktuğu şeyin olmasını arzulamaya yönlendirilmektedir. Böylece danışanın korkularından kaçmasına ya da korkularıyla mücadele etmesine son verilmiş olur. Böylelikle hastalık yaratan (patojenik) korkunun yerini, paradoksik (çelişkili) bir niyet ya da arzu alır, sonuç olarak da beklenti kaygısının kısır döngüsü kırılmış olur. Paradoksik niyet tekniği uygulanırken insana özgü mizah yeteneğini harekete geçirmek önemlidir. Mizah insana özgüdür ve insandan başka hiçbir canlı kahkaha atamaz. İnsan kendisiyle eğlenme, kendine gülme ve kendi korkularıyla dalga geçme gibi özelliklere de sahiptir. Kişi saplantılarıyla boğuşmaktan vazgeçtiği ve bunun yerine saplantılarını alaycı bir tavırla ele alıp, espri konusu yaptığı anda, kısır döngü kesilmektedir. Birey kendi nevrotik korkularıyla alay etmekle kalmayacak, zamanla korkularını görmezlikten gelmeye başlayacaktır.

Özetlemek gerekirse paradoksik niyet danışandan korkulan ortamlardan kaçınmak yerine, davranışının korkulan sonuçlarını istekli olarak yaratmaya çalışmasını isteyerek, kişiyi korkulan durumla karşı karşıya getirme şeklinde uygulanmaktadır. Örneğin, yalnız yürüdüğü zaman bayılmaktan korkan bir danışandan, yalnız yürüyerek bayılmak için çaba göstermesi istenebilir. Kişi bunu yapamadığını anlar ve bu fobik durumla başa çıkabilecek düzeye gelebilir. Paradoksik niyet tekniği uyku bozukluklarında da kullanılmaktadır. Uyuyamama kaygısı uyumaya yönelik aşırı bir niyete yol açmakta ve bireyin uyumasını engellemektedir. Bu durumda bireyden, yatağa yattığında uyumaya çalışmak yerine yatakta olabildiğince uyanık kalmaya çalışması istenmektedir. Frankl, paradoksik niyet tekniğinin, her sorunun çözümünde uygun bir teknik olmadığını, özellikle altta yatan beklentisel kaygılı durumların tedavisinde etkili olduğunu vurgulamaktadır. Çelişik niyet tekniği genellikle saplantlı-zorlanmalı ve fobik olaylarda etkili olmaktadır. Bununla birlikte Frankl bu tekniğin bütün bu tür problemleri yüzde yüz çözen sihirli bir değnek de olmadığını vurgulamaktadır.

Paradoks niyet ile ilgili Örnek: 1 "Dün bir sınava girmek gerekiyordu ve sınavdan yarım saat önce, kelimenin tam anlamıyla korkudan donup kaldığımı hissettim. Notlarıma baktım, kafamın içi boşalmış gibiydi. Uzun süre çalıştığım konular bana tamamen yabancı geliyordu; bu nedenle paniğe kapıldım: "Hiç bir şey hatırlamıyorum! Sınavı geçeeymeceğim!" Dakikalar ilerledikçe korkumun arttığını, notlarımın daha çok yabancı gözüktüğünü, terlediğimi, notlara her baktığımda korkumun arttığını söylemeye gerek yok! Sınavdan beş dakika önce, bu ruh halimin sınavda da devam etmesi halinde başarısızlığın kesin olduğunu biliyordum; sonra sizin paradoksal niyet teorinizi hatırladım. "Nasıl olsa başarısız olacağım için, başarısız olmak için elimden geleni de yapabilirim!" dedim kendi kendime. "Bu profesöre öylesine kötü bir kağıt vereceğim ki, günlerce kafası karışacak! Kağıdı tam bir laf salatasıyla dolduracağım ve sorulara kesinlikle ilgisiz cevaplar yazacağım! Ona, bir öğrencinin sınavda gerçekten nasıl başarısız olabileceğini göstereceğim! Bu, onun meslek hayatında aldığı en aptalca kağıt olacak!" Bu düşüncelerle oyalanırken sınav saati gelmişti ve ben kahkahalarla gülüyordum. İster inan, ister inanma, her soru bana çok anlamlı gelmişti; rahatlamıştım ve garip gelebilir ama, havam müthişti! İyi bir not alarak sınavı geçtim!"

Örnek: 2 gelen mektup "Kırk yaşındayım ve en az on yıldır bir nevrozdan muzdaripim. Psikiyatrik yardım aldım, ama aradığım rahatlamayı bulamadım (on sekiz ay terapi gördüm). 1968 yılında verdiğiniz bir konferanstan sonra, birisinin size uçak korkusunu nasıl yeneceğini sorduğunu duydum. Benim de böyle bir fobim olduğu için dikkatle dinledim. "Parodoksal niyet" tekniği sandığım teknikle, ona, uçağın infilak ederek düştüğünü ve kendisini param parça olduğunu hayal etmesini söylediniz! Bir ay kadar sonra 4000 km.lik bir yolu uçmam gerekiyordu ve her zamanki gibi korkuyordum. Ellerim terliyor, kalbim çarpıyordu; o adama verdiğiniz öğüdü hatırladım. Uçağın infilak ettiğini; bulutlardan aşağı doğru süzüldüğümü hayal ettim. Fantezimi bitirmeden, birdenbire, çok sakin olduğumu ve sonuçlandırdığım bazı işleri düşündüğümü fark ettim. Fanteziyi bir kaç kere daha denedim ve kendimi yerde bir kan birikintisinin içinde görene kadar devam ettim. Uçak indiğinde sakindim, hatta yeryüzünün kuş bakışı manzarasından zevk almıştım.”

Örnek: 3 "Bir adam gece yatağa girmeden önce ön kapıyı kontrol etme zorlanımından şikayetle toplum ruh sağlığı merkezine gelmişti. İki dakika içinde, ön kapıyı on kere kontrol etmeye zorlandığı noktaya gelmişti. Bundan kurtulmak için kendine telkin verdiğini, ama işe yaramadığını söylüyordu. Ondan, iki dakika içinde kapıyı kaç kere kontrol edebileceğini görmesini, yeni bir rekor kırmaya çalışmasını istedim! ilk önce aptalca buldu, ama üç gün sonra zorlanım diye bir şey kalmamıştı."

[Darknesss]

Çocuklar gibi getir dersin getirmez,yapma dersin yapar.

[osmangazi]

Çok güzel bir yazı. Bana jackie chan in bir filmindeki sözü hatırlattı. Polis amiri ona herzaman en kötüsünü bekliyorsun gibi bir şey söylemişti.

[dreamer8]

Oldukça bilgilendirici ve çok faydalı bir yazı. Paylaşım için teşekkürler. Tüm okb, Sf ve fobileri olan arkadaşların muhakkak okuması gereken bir yazı. Korkulardan kaçtıkça, savaştıkça, boğuştukça başarı şansımızın yitirildiğini anlatan harika bir metod sunmuş. Şiddetle kurtulma arzusu bizim katilimiz oluyor aslında.