Travma sonrasi stres bozuklugu tedavisinde ilaç kullaniminin yaninda psikoterapi önerilmektedir.

Travma ve kayip sonrasi duygularin paylasilmasi, sikintiyi azaltmaktadir. Depremi direk yasamis veya televizyondan izleme, gazetelerden okuma yolu ile depreme tanik olmus kisilerin üzüntülerini, korkularini, kaygilarini yakinlari ve arkadaslariyla paylasmasi önemlidir. Bu yolla duygusal bosalim saglanir ve rahatlama hissedilir. Ancak kisilerin tepkileri çevresindekilerden daha fazla ise süresi uzamissa ve normal seyrinden çikmissa bir psikiyatri uzmanindan yardim istemek gerekir.

Normal yas tepkisi, normal olmayan veya uzamis yas tepkisi

Büyük kayiplardan sonra kisilerde görülen psikolojik tepkilere yas denilmektedir. Kayip terimi ile anlatilmak istenen yakinlarin ölümü yaninda kisinin bir organini, besledigi hayvanlari, malini veya isini kaybetmesi v.b. dir. Yas tepkisi kayba ugramis herkeste görülür ancak kisiden kisiye degisebilecegi gibi kültürler arasinda da farklilik gösterir.

Sevilen birinin, bir yakinin veya malin kaybindan sonra ilk tepki sok olma duygusudur. Kisi duygularini yitirmistir ve saskindir. Olanlara anlam veremez, inanamaz. Olanlari anlamaya basladiginda aglayarak yas tutma sürecine girer. Yemek yiyemez, uyuyamaz, insanlarla konusmak istemez. Çevreye ilgi azalmis ve dikkat toplama güçlesmistir. Uyku düzensizlesmistir ve kaybedilen kisi veya nesne ile ilgili rüyalar görüür. Kisi kabusla uyandiginda yasadiklarinin gerçek veya rüya olup olmadigini anlayamaz.

Bazi insanlar ölen kisiye karsi suçluluk duygusu içine girebilir. Onlara göre asil ölmesi gereken kisi kendileridir. Yas tepkisi içinde olayi kabul etmeme, olmadigina inanma siktir. Bazi kisilerde kaybedilen kisinin aslinda ölmedigi, yasadigi düsüncesi gelisebilir. Bu nedenle ölen kisinin kullandigi esyalar ayni sekilde korunmaya çalisilir. Örnegin, esini trafik kazasinda kaybetmis bir bayan hastam, esinin tras takimlarini banyoda muhafaza ettigini, her banyoya giriste onlari görünce esi yasiyormus gibi hissettigini belirtmisti.



Bazen kaybedilen kisiye karsi duyulan hisler o kadar kuvvetli olabilir ki yas tutan, ölenin sesini duydugunu veya kendisini gördügünü söyleyebilir. Bunun normal sayilabilmesi için kisinin bu durumun gerçek olmadigini kabul etmesi gerekir.

Yas tepkisi dört evrede izlenir:

1. Evre: Yasin erken evreleridir. Kisi hiçbir sey hissedemedigini söyler ve yasadiklarini protesto eder. Olayi olmamis gibi kabul eder, oldukça öfkelidir.

2. Evre: Tüm dikkat ölen kisiye yönelmistir. Onunla ilgili anlatilanlari dikkatle dinler, zihninde onunla ilgili anilari tekrar tekrar yasar. Bu nedenle günlük islerini sürdüremeyebilir. Bu dönem birkaç ay ile birkaç yil arasinda degisir.

3. Evre: Ölüm gerçegi kabul edilmeye baslamistir. Sonuçta kisinin ölmüs oldugu ve zihindeki anilarin da gerçekte ani oldugu algilanir. Anilardan uzaklasma baslar. Ölüm gerçegini kabul etmeye bagli olarak derin üzüntü ve hayal kirikligi yasanir. Uyku bozukluklari, istahsizlik ve kilo kaybi vardir. Yasam anlamini yitirmistir.

4. Evre: Yeniden yapilanma evresidir. Kisinin yas duygusu zamanla azalir ve normal yasama dönmeye baslar. Ölen kisiye ait üzüntü verici anilarin yaninda bu kisinin eglenceli yanlari da hatirlanir. Artik ölen kisi her yönü ile zihinde yer etmistir.

Yas tepkisinin seklini ve siddetini belirleyen önemli degiskenlerden birisi de kaybin ani olup olmamasi, veya beklenen ölüm olup olmamasidir. Örnegin uzun süredir agir ve çaresiz hastalik çeken bir yakinin kaybi daha kolay kabul edilebilirken, deprem veya trafik kazasi gibi nedenlerle olan ani kayiplarda yas tepkisi daha siddetli olup daha uzun sürebilmektir. Sonuçta yasin çözülmesi ve normal yasama dönme süresi bir yili geçmemelidir. Bu süre uzuyorsa degerlendirilmesi gerekir.

Normal olmayan yas birkaç sekilde görülebilir:

Süre beklenenden uzun olabilir

Normal süre içinde kisi kaybin ardindan kendini öldürmek isteyebilir

Kisinin gerçekle baglantisi kopabilir, hayal görme veya normalde olmayan sesleri isitme görülebilir v.b.

Aslinda kisinin ölmedigine hala yasiyor olduguna veya bunun aksine öldürülmüs olduguna inanma olabilir (gerçekte böyle olmadigi halde).

Kayba bagli suçluluk duygusu olabilir.

Deprem, sel, yangin gibi dogal afet sonrasi ortaya çikan kayiplara bagli görülen normal olmayan yas tepkileri siktir. Depresyonla yas birbirine çok benzer, ayirimi güçtür ve bazen yas tepkisi depresyona dönüsebilir.

Çocuklarda da yas tepkisi yetiskinlerin tepkisine benzer. Ilk evrede çocuk olayi kabul etmek istemez. Aglar, hirçinlasir, kaybettigi yakinini arar. Ikinci evrede kaybi farketmeye baslar, umutsuzluga kapilir, durgunlasir, çevreye tepki vermez, çevresi ile ilgilenmiyormus gibi görülür. Son evrede kaybi kabul eder ve kaybettigi kisinin yerine baskasini veya baskalarini koymaya çalisir.

Çocuklarda kaybettigi kisinin yerine baskasini koymaya yardimci olmak gerekir. Örnegin anne veya babasini kaybetmis bir çocukta kaybettigi kisinin yerine onun bakimini üstelenecek ,onu sahiplenecek bir yetiskinin bulunmasi çocugun kayip duygusuyla basetmesi açisindan çok önemlidir. Bu kisi hiçbir zaman anne ve babasini yerini alamayacaktir ancak kendisini koruyan kollayan kisilerin varligini algilayarak kendisini güvende hissedecektir.

Normal yas tepkisinde ilaç kullanimi önerilmez. Kisinin yas sürecini yasamasi ve kendiliginden üstesinden gelmesi beklenir. Bu devrede kuvvetli ilaçlarin kullanimi yasin normal gelisimini bozabilir. Bu nedenle zorunlu olmadikça ilaç kullanilmamasi önerilir. Ancak bazen kisi kendi basina bu yas tepkisinin üstesinden gelemez bu durumda doktora basvurmak ve tedavi görmek gerekebilir.



Uzm.Dr.Sibel Mercan tarafindan hazirlanmistir.