Sınav Kaygısı Hakkında Genel Bilgiler ve Aklınızdaki Sorular

24 martta birçok genç üniversite adayı YGS sınavını atlattı. Haziran ayında da sınavın 2. aşaması gerçekleşecek. Öğrencilerle ailelerin telaşı birbirine karışmış durumda. Sınav kaygısı hakkında bana en çok sorulan soruları derlediğim bu yazının sınava giren tüm öğrencilere faydalı olmasını umuyorum.

Sınav kaygısı nedir?
Sınav kaygısı diye adlandırdığımız durum adından da anlaşıldığı üzere öğrencinin sınav esnasında (ki bu öğrencinin çok önem verdiği bir sınavda olur genellikle) aşırı düzeyde kaygı yaşamasıdır. Bu problem kendini yoğun bedensel belirtilerle gösterir. Kalp atışlarının hızlanması, nefesin kesilmesi, titreme, terleme, mide bulantısı, karın ağrısı bunların başında gelir. Adrenalin salgısındaki artış nedeniyle bilgilerini hatırlamakta, transfer etmekte ve organize etmekte zorlanır, okuduğunu anlayamaz. Bu nedenle de kendi emeği, çalışması ve bilgi düzeyiyle orantılı olmayan düşük bir performans gösterir.

Sınav kaygısı problemi olan bir öğrenciyi nasıl fark edebiliriz?
http://www.adapsikoloji.com/tr/m/bireysel-terapi-ve-danismanlik/sinav-kaygisi-soru-cevap.html
Sınav esnasında elleri titriyor, terliyor, midesine kramp girmiş, tuvaleti gelmiş olabilir. Bunun yanısıra dikkati dağılmıştır. Sınav mekanı, diğer öğrenciler vb. her şey onun için bir çeldirici haline gelmiştir.

Neden sınav kaygısı oluşur?

Tüm problemlerde olduğu gibi bu sorunun da birçok sebebi var ancak bunların başında gelen en önemli nedenin öğrencinin ve ailenin sınava ilişkin düşünceleri ve beklentileri diyebilirir. Daha doğrusu sınava ilişkin hatalı ve çarpıtılmış düşüncelerdir. Örneğin sınava verdiği anlam olarak aklından geçen düşünceler “Bu hayatımın sınavı!”, “Geleceğimi belirleyecek sınav bu!”; sınavdan beklentileri “Bu sene kesin zor olacak”, “Türkçe soruları ya çok uzun olursa”; kendinden beklentileri “ya cevapları kaydırırsam” “ya az çalıştığım konudan çok soru gelirse” şeklinde olan bir öğrenci tabii ki sınavda çok heyecanlanacaktır.

En sık yapılan düşünce hataları nedir?
Düşüncelerinde en sık yapılan çarpıtmalar şunlardır
Felaketleştirme: Olumsuz sonucu bir felaket senaryosuna dönüştürmek. Örn; “Eğer istediğim puanı alamazsan mahvolurum.”
Etiketleme: Davranıştan ve performanstan elde edilen bir sonucu kişiliğe bir etiket şeklinde yapıştırmak. Örn; “Yetersizim!”, “Aptalım!”, “Başarısızım!”, “Yapamazsan ben bir hiçim!”
Aşırı genelleme : Bir durumun sonucunu hayatın ya da kişiliğin geneline yaymak. Örn; “Sınavda başarısız olursam bir birey olarak da başarısızım demektir”
Geleceği okuma, falcılık : Gelecek hakkında tamamen kişisel bir tahminde bulunup bunun kesinlikle gerçekleşeceğine inanmak. Örn; “Kesin sınıfın en kötü yerinde ben otururum.”, “Yapamayacağım!” , “Çok heyecanlanacağım yine!”
Ya olursa ifadeleri : Olumsuz olasılıkları sık sık hatırlama. Örn; “Ya Ayşe kazanır da ben kazanamazsam”,“Ya tuvaletim gelirse, ya midem bulanırsa”
Eğer- se kalıpları
“Eğer istediğim puanı alamazsam her şey biter”
“Eğer başarılı olamazsam herkes aptal olduğumu düşünür”
“Eğer istediğim üniversiteyi kazanamazsam aile hayal kırıklığına uğrar, öğretmenlerim eskisi kafdar bana değer vermez.”

Peki hiç heyecanlanmamak mümkün mü?

Tabii ki hayır. Hem mümkün değil, hem de istediğimiz birşey değil. Çünkü 0 düzeyinde kaygı hareket etmemek anlamına gelir. Sınava hiç önem vermeyerek onu küçümsemek anlamına gelir. Sınavı zerre önemsemeyen bir öğrenci de hiç ders çalışmaz, motive olamaz. Optimum düzeyde kaygı verimli çalışmak ve uyanık kalmak için gereklidir. Bu optimum düzeyin üstüne çıktığında bir kaygı probleminden bahsederiz ve tedavi edilen de işte bu aşırı kaygıdır.


Neden bazı öğrenciler kaygılanıyor da diğerleri kaygılanmıyor?

Çünkü bazı öğrenciler sınav hakkında olumsuz şeyler düşünmeye daha meğilli. Olumlu ve gerçekçi değerlendirmeler yapanlar ise kaygı problemi yaşamıyor. Neden bazıları olumsuz düşünce eğilimi taşıyor derseniz 2 faktörün önemli olduğunu söyleyebilirim: Genetik faktörler ve Erken dönem yaşantılar...Genetik olarak öğrenci kaygı bozukluğu, depresyon gibi yükler taşıyorsa önemli bir sınav bu rahatsızlıkların ortaya çıkmasında tetikleyici olabilir. Bunun da ötesinde hayatın erken dönemlerindeki öğrenmeler çok önemlidir. Yani çocuk nasıl bir aile ortamında büyüdü, anne ve babasından hayat boyu ne gibi açık ve örtük mesajlar aldı. Başarının merkezi olduğu ailelerde, ya da aldığı mesajlar nedeniyle kendini başarısız ve yetersiz gören öğrencilerde çok sık karılaşılıyor bu problemle.

Hangi aile tutumları çocuklarının kaygı yaşamasına sebep oluyor?
Otoriter ve baskıcı aile tutumu: Çocuğa sürekli olarak başarmak zorunda olduğunu söyleyen ebeveyn tutumu. Bu tutumun tipik cümleleri “Yeterince ders çalışmıyorsun” “Ders çalış, başka ne işin var” “Sen öğrenci adamsın, öğrencinin işi ders çalışmaktır”
Aşırı koruyucu-kollayıcı aile tutumu: Bu tip aileler çocuklarının tercihlerine (hangi şehirde, hang
Okulda, hangi bölümde okuyacaklarına) müdahale ederler ve bu da çocuk üzerinde çaresizlik ve karamsarlık yaratır. Bu hislerle derslerden uzaklaşan öğrenci kendisini yeterince hazır hissetmediği için kaygılanır.
Aşırı destekleyici aile tutumu: Aile çocuklarına olan güvenlerini o kadar sık belirtilrler ki bu durum da çocuk üzerine bir baskı yaratır. Bu tutumun tipik cümleleri şöyledir. “Biz sana güveniyoruz, yapacaksın”, “Senin hiçbir engelin yok, başaramaman için hiç bir nedenin yok”. Çocuklarındaki baskın düşünce ise “O kadar güveniyorlar ki bana, neredeyse kesin gözüyle bakıyorlar sınavı geçeceğime, ya yapamazsam, onları asla hayal kırıklığına uğratmamalıyım” şeklinde oluyor.
Mükemmelliyetçi aile tutumu: Herşeyi dört dörtlük yapma çabasında olan, en iyi olmayan tüm sonuçları değersizleştiren, detaylara aşırı önem veren, başarı odaklı ailelerin çocuklarında çok sık kaygı problemi oluşur. Örnek olarak 90 alan çocuğuna “Neden 100 almadın?” sorusu verilebilir.

Aileler sınava girecek çocuklarına nasıl yaklaşmalılar?
Aileler öncelikle gerçekçi düşünme konsunda çocuklarına örnek olmalılar. Sınavın gerçekten ne anlama geldiğini onlara anlatmalılar. Sınavı ne küçümsemeli ne de büyütmeliler. Sınav konusunda korkutucu olmak yerine teşvik edici olmalılar. Örneğin sınavda başarılı oldukları zaman yollarının ne kadar kolay ve keyifli olacağından, üniversite olanaklarından, güzelliklerden bahsederek özendirici olabilirler. Bununla birlikte bunu bir zorunluluk ve yükümlülük gibi değil bir fırsat gibi sunmalılar. Hayatta her daim farklı seçeneklerin olduğunu, istek ve azimle her zaman başarının yakalanabileceği, üstelik başarının hayattaki tek önemli şey olmadığını onlara anlatmalılar. Kıyaslama yapmaktan kesinlikle kaçınmalılar. Sağladıkları imkanları onların gözüne sokmamalılar. “Yemedik, yedirdik. Biz 1 sene daha dershaneye para yetiştiremeyiz” vb. cümlelerden kaçınmalılar. Bir de kendi kaygılarını kontrol altına almalılar. Anne babanın endişeli hal ve tavırları, çocukları üzerinde de gerilim sebebi olacaktır.

Tedavisi mümkün müdür? Nasıl?
Sınav kaygısı psikoterapi ile ortadan kaldırılabilen bir durumdur. Özellikle Bilişsel-Davranışçı Terapi adını verdğimiz terapi tekniğine oldukça yüksek oranda cevap verir ve kısa sürede sonuca varılır. Psikoterapi yaklaşık 5-8 seans arası sürer. Birçok vakada aile de sürece dahil edilir. Ancak birçok aile sınava çok kısa bir süre kaldığında, sınava 3-4 hafta kala başvuru yapmaktalar. Oysa sınava en geç 2 ay kala başvuru yaptıklarında çok daha sağlıklı ve kesin sonuçlar alınır.